AD TAMLAMALARI
İki ya da daha çok adın çeşitli anlam ilgileriyle oluşturduğu takıma ad tamlaması denir.
Ad tamlamalarında birinci ada tamlayan, ikinci ada tamlanan denir.
Ad tamlamaları, yapılışları bakımından dört türlüdür:
1- Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayan ek almaz. Tamlanan III. Tekil kişi iyelik eki alır.
Örnekler:
• Bahar rüzgarı
• Okyanus akıntısı
• Soru kitapçıkları
• Sanat sevgisi
• Avrupa Yakası
• Yaprak Dökümü
2- Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayan ilgi eki (-ın), tamlanan III. Tekil iyelik eki alır.
Örnekler:
• Öğretmenin sorusu
• İklimin etkileri
• Çocukların şımarıklığı
• Charli’nin Melekleri
3- Zincirleme Ad Tamlaması: En az üç addan oluşur. Bir ad tamlamasının sonuna ya da başına bir üçüncü ad getirilerek yapılır. İki tamlamasının kaynaşmasıyla oluşabilir. Tamlanan mutlaka ek alır.
Örnekler:
• Sel felaketinin sonuçları
• Sanat dünyasının sorunları
• Öğrencilerin ders ücretleri
• Memurların vergi iadeleri
• Okulun beton duvarları
• Türkçe öğretmeninin not defteri
4- Takısız Ad Tamlaması: Tamlayan ve tamlanan ek almaz. Bir şeyin neden yapıldığını ya da neye benzediğini gösterir.
Örnekler:
• Yün kazak
• Taş duvar
• İpek saç
Ad Tamlamarıyla İlgili Özellikler:
Özellik 1: Ad tamlamalarında, tamlanan eki (iyelik eki) kaldırılınca tamlama bozulur:
• Toplantı salonu ==> ("Toplantı salon" denmez.)
• Müzik dersi ==> ("Müzik ders" denmez.)
Özellik 2: Zamirlerle kurulan ad tamlamalarında kimi zaman tamlananın aldığı iyelik eki anlatımdan düşer:
• Sizin ev (iniz) okula uzak mı?
• Bizim sınıf (imiz) çok kalabalık.
Özellik 3: Belirtili ad tamlamalarında, tamlanan belgisiz zamirse, tamlayan eki (-in) yerine (-den) eki kullanılabilir:
• Çocukların birkaçı yoktu.
• Çocuklardan, birkaçı yoktu.
Özellik 4: Kimi anlatımlarda ad tamlamasının tamlayanı ya da tamlananı düşebilir:
Henüz, arabası tamir edilemedi.
— Bu kitap kimin?
— Ayşe’nin (kitabı)
Özellik 5: Devrik cümleli anlatımlarda tamlanan unsur-ları yer değiştirebilir:
"Geçti güzelliği yaz günlerinin
Geçti sevdalar, aşklar..."
Özellik 6: Ad tamlamalarında kaynaştırma harfi olarak "n" ve "s" kullanılır. (Sadece "su" sözcüğüyle yapılan tamlamalarda "y" kaynaştırıcısı kullanılır.)
• Öykü -n- ün kahramanları
• Çorba - n- ın koku - s- u
• Irmağın su - y- u
• Su - y- un tadı
Özellik 7: Ad tamlamalarında tamlayan - tamlanan arasında değişik anlam ilgileri vardır.
• bulgur pilavı (hammadde - ürün ilişkisi)
• sel felaketi (sebep - sonuç ilişkisi)
• öğrenci yurdu (tamlananın neye özgü olduğu)
• dikiş makinesi (tamlananın ne işe yaradığı)
Özellik 8: Ad tamlamaları bir sıfatla nitelenebilir.
• bakımsız köy yolları
• ucuz çocuk ayakkabısı
Özellik 9: Ad tamlamalarında tamlayan veya tamlanan sıfatla nitelenebilir. Tamlananın arasına sözcükler, söz öbekleri girebilir:
• Çalışkan öğrencilerin notları
• Karadeniz'in köpüklü dalgaları
• İstanbul'un insanları canından bezdiren sorunları
• Dağ rüzgârlarının mutluluk veren şarkısı
